Social bookmarking in het onderwijs: de mogelijkheden en gevaren
Honderdduizenden artikelen op het internet, maar hoe vind je nu net de artikelen die interessant zijn? De zoektocht naar relevant nieuws, artikelen en opinie is er één die nooit zal eindigen, getuige de vele initiatieven die bijna wekelijks gelanceerd worden. Tussen al die initiatieven zit er momenteel één die, naast zoekmachines, zeer interessante mogelijkheden biedt voor het onderwijs.
Ik doel op het met anderen delen van favorieten links, ook wel bookmarks genoemd. Iemand vindt een interessant artikel of interessante website, maar in plaats van deze toe te voegen aan de eigen favorieten die alleen in die browser toegankelijk zijn, plaatst hij of zij deze op een openbare website. Anderen kunnen daar doorheen bladeren, en zo in aanraking komen met websites en artikelen die men anders nooit had kunnen vinden. Onder de naam ‘social bookmarking’ is dit principe momenteel aan een flinke opmars bezig.
Eén van de meest bekende voorbeelden van deze openbare linksites is del.icio.us. Dit project, waarvan de naam met kleine letters geschreven dient te worden, is feitelijk een uit de hand gelopen eenmansproject van de Amerikaan Joshua Schacter. Om rangorde en overzicht te krijgen in de ruim 20.000 bookmarks die Schacters volgens eigen zeggen verzameld had, ontwikkelde hij een website waarop hij al die links kon opslaan. Voor het overzicht koppelde hij enkele trefwoorden, zogenaamde ‘tags’, aan elke link. Het interessante was dat hij del.icio.us niet enkel voor zichzelf hield, maar dat anderen eveneens lid konden worden en hun links toe konden voegen. Dit deden zij eveneens met tags, zodat er enorme lijsten van links met dezelfde trefwoorden ontstonden. Iemand voegde bijvoorbeeld een artikel toe over ‘Ruimtevaart’, wat automatisch werd gekoppeld aan een volledig andere link van een volledig andere persoon, maar die wel dezelfde tag toegewezen had gekregen. Zo ontstaan vanzelf clusters van relevante links rondom elk van deze tags.
Ontdekken in plaats van zoeken
Een interessante toevoeging is dat op basis van die tags gezocht kan worden. Zo worden links die anderen hebben toegevoegd op basis van een trefwoord of combinaties van meerdere trefwoorden inzichtelijk gemaakt. In tegenstelling tot het gericht zoeken naar informatie zoals via zoekmachines als Google, vormt dit dus een zeer interessante manier om met artikelen in aanraking te komen zonder hier zelf actief naar te zoeken. Het stelt de gebruiker in staat links te vinden waarvan zij niet eens wist dat ze bestonden.
Een andere interessant gevolg van het opslaan en delen van favoriete links is het kunnen volgen wat één persoon aan interessante artikelen tegenkomt. Dus ongeacht de toegevoegde tags, kunnen zien wat een bepaald iemand aan links opslaat. Door middel van bijvoorbeeld een RSS-feed kan men zich abonneren en zo op de hoogte blijven van wat iemand anders aan interessante links verzamelt (RSS is een met e-mail vergelijkbare manier om berichtjes te krijgen als een webpagina vernieuwd is of als er een nieuw bericht is. Deze notificaties, de RSS-berichten dus, kunnen verzameld en gelezen worden in een zogenaamde RSS-lezer Zie voor meer informatie over RSS deze website).
Del.icio.us, één van de eerste maar inmiddels één van de vele, is inmiddels een enorme database van allerlei artikelen en bookmarks, openbaar toegankelijk en netjes gerangschikt. Bezoekers van http://del.icio.us kunnen bekijken welke tags het meest gebruikt worden, kunnen bekijken welke gebruikers overlappende interesses hebben en hun links bekijken, kunnen zoeken naar artikelen op basis van de tags (‘welke artikelen hebben als trefwoord ‘Amsterdam’?) of kunnen zich abonneren op bepaalde tags of bepaalde gebruikers. Daarnaast kunnen ze bekijken welke extra tags er zijn toegevoegd aan een artikel, om zo met interessante nieuwe termen in aanraking te komen en op basis van die termen een verdere zoektocht naar andere interessante links te ondernemen.
De voordelen van social bookmarking binnen het onderwijs
Het principe van social bookmarking is bij uitstek geschikt voor het onderwijs, omdat op deze manier veel interessante informatie centraal verzameld en vervolgens verspreid kan worden. Door de losse structuur van deze informatie kunnen er vele verrassende artikelen en inzichten toegevoegd worden, die anderen in staat stellen om met nieuwe dingen in aanraking te komen.
Hieronder heb ik een aantal concrete toepassingen en mogelijkheden binnen het onderwijs opgesomd:
- Het opzetten van een centrale omgeving voor het verzamelen van interessante links biedt veel mogelijkheden voor het ontdekken van interessante artikelen op welk vakgebied dan ook: de gebruiker kiest op basis van gevolgde tags zelf uit wat zij boeiend vindt;
- Het collectief en interactief delen van bronnen (met docenten, onderzoekers en studenten onderling, of zelfs ook met andere scholen of instellingen) – snel opgezet en laagdrempelig in gebruik
- Het vinden van andere docenten of studenten met overlappende interesses en het kunnen uitwisselen van interessante berichten met hen;
- Inzage door de docent of studiebegeleider in wat de student online leest, door de gelinkte webpagina’s van een student te bekijken;
- Clusters van door studenten getagde en in werkstukken gebruikte links en artikelen kunnen een grotere context bieden aan de beoordelaar van het werkstuk;
- Het onafhankelijk van tijd en locatie kunnen delen van interessante bronnen en links binnen een project of projectgroep;
- Langdurige opslag van deze links, waarbij elk leerjaar nieuwe informatie toevoegt terwijl het verzamelde werk uit voorgaande jaren netjes geordend beschikbaar blijft;
- Het bieden van een eenvoudige manier om ontdekte informatie te verspreiden. Een docent kan bijvoorbeeld op eenvoudige wijze zijn artikelen aanbieden op zijn eigen webpagina en/of via een RSS-feed, al dan niet in combinatie met bijvoorbeeld zijn weblog of weblogberichten van derden. Hierdoor kunnen zijn studenten op de hoogte blijven van interessante nieuwe artikelen en ontwikkelingen, bijeengebracht door de docent.
Zelf aan de slag
Er zijn twee mogelijke manieren om social bookmarking in een groep actief in te gaan zetten. De ene is aansluiting zoeken bij bestaande initiatieven als del.icio.us. Door bijvoorbeeld elk relevante artikel, naast de omschrijvende tags, eveneens te voorzien van bijvoorbeeld een tag met de naam van de school of projectgroep, is daaromheen een cluster te vormen van alle relevante opgeslagen artikelen.
Dit heeft echter ook nadelen. Zo kunnen ongewenste links van wildvreemden tussen de links van de eigen groep belanden, en zo de relevantie vertroebelen. Daarnaast is er minder controle over de inhoud, omdat er geen centrale beheerder is aan te stellen die waakt over de kwaliteit (zie ook het volgende kopje ‘Meteen beginnen dan maar?’).
Het verdient dus aanbeveling te kiezen voor de tweede optie: het opzetten van een eigen linkomgeving. Door zelf een eenvoudige, laagdrempelige omgeving op te zetten kan hierop meer controle worden uitgeoefend, is er minder risico op ‘ruis’ en blijft het voortbestaan ervan beter gewaarborgd.
Op dit moment zijn er nog niet zoveel social bookmarking pakketten beschikbaar. Een pakket dat al wel gereed is, is het open source pakket Scuttle. Dit pakket, gebaseerd op de technologie van del.icio.us, is uitgebracht onder de GPL-licentie en mag dus vrij gebruikt worden binnen scholen en onderwijsinstellingen. Meer informatie over Scuttle is te vinden op SourceForge.
Afhankelijk van de wensen en eisen kan ook gekozen worden voor een volledig zelfontwikkelde omgeving. Zo hebben we kortgeleden een bookmarkingomgeving ontwikkeld voor de ondernemerscommunity Higherlevel.nl.
Meteen beginnen dan maar?
Zoals met alles op het internet heeft ook social bookmarking zijn schaduwkanten. Toch zijn dit meer aandachtspunten dan onoverkomelijke zaken, zodat met een goed voorbereide opzet de nadelen van social bookmarking prima voorkomen kunnen worden.
- Spam – inherent aan het openstellen van de mogelijkheid tot het toevoegen van artikelen. Is eenvoudig op te lossen door het aanstellen van één of meer beheerders en het opstellen van een duidelijk linkbeleid. Daarnaast biedt een optie aan derden om niet-relevante links aan de beheerder te melden, een laagdrempelige manier voor de gehele groep om ongewenste links te laten verwijderen.
- Kwaliteit en autoriteit van de bron – een belangrijk punt uit de wereld van kennismanagement: hoe voorkom je dat onjuiste of niet-relevante links worden beoordeeld als juist of relevant. Een oplossing zou kunnen zijn om links te laten waarderen door de andere deelnemers, of door de mening en beoordeling van benoemde experts zwaarder te laten wegen.
- Niet-eenduidige tags – zo zijn bijvoorbeeld de tags ‘NYC’ en ‘New York’ thematisch verwant, maar semantisch gezien geheel anders. Dit kan opgelost worden door het koppelen van tags in zogenaamde ‘tagclouds’, waarbij thematisch verwante trefwoorden aan elkaar gekoppeld worden. Dit koppelen kan gedaan worden door de beheerders, maar ook softwarematig (‘welke tags worden veelal samen gebruikt’) of zelfs door alle gebruikers.
- Niet langer bestaande links (zogenaamde 404-pagina’s) – een probleem is dat internetartikelen en links nogal eens verplaatst of verwijderd willen worden. Om zogenaamde ‘linkrot’ te voorkomen kan een eenvoudige linkchecker worden toegevoegd. Deze software bekijkt regelmatig alle links of deze nog altijd bestaan, en geeft een seintje af aan bijvoorbeeld de beheerder indien er een niet-werkende link gevonden is.
Indien op de bovenstaande punten gelet wordt, wegen de nadelen niet op tegen de voordelen en kan social bookmarking een krachtige manier van kennisdeling worden binnen of tussen scholen, docenten, onderzoekers, studenten en werkgroepen.