Goede tijden, slechte tijden
De ict-branche heeft altijd al te maken gehad met onderwerpen die even heel kortstondig in het centrum van ieders belangstelling staan om vervolgens even snel in de vergetelheid te raken, lees ik in de Computable van 25 oktober 2002. Het artikel gaat over kennismanagement, een onderwerp dat zich tot voor kort mocht verheugen in een warme belangstelling. De auteur vraagt zich af of kennismanagement 'hetzelfde lot beschoren is' als vele andere ict-bevliegingen, om direct te vervolgen met: "Mijn antwoord luidt klip en klaar: ja. En tegelijkertijd voeg ik er aan toe: het is jammer, want het was niet nodig geweest".
e-Learning en kennismanagement worden vaak in één adem genoemd. Niet zo vreemd, want zowel bij e-learning als kennismanagement staan activiteiten als kennis verspreiden en kennis delen centraal. Maar is e-learning een zelfde lot beschoren als kennismanagement? Concluderen we binnenkort dat e-learning een door technologie gedreven hype was, die net zo snel is verdwenen als het is opgekomen?
Signalen uit de markt geven aan dat er wat aan de hand is. Voor het eerst stellen onderzoeksbureau's als Gartner en IDC de verwachte groei voor e-learning naar beneden bij. En minder geruisloos dan ze eens hun aanwezigheid aankondigden, verdwijnen er leveranciers en dienstverleners van de markt. Ze sluiten de deuren, ze fuseren of ze worden overgenomen. De (voorlopige) overblijvers moeten ondertussen steeds meer moeite doen om hun producten en diensten te slijten.
Leveranciers klagen, zoals mag blijken uit een telefoongesprek dat ik onlangs voerde met de Europese Vice President van een Amerikaanse leverancier van e-learning-software. "The European e-learning market is bad", verzuchtte hij. Alleen in Denemarken en Italië is er nog vraag naar zijn producten. In de andere landen zit de markt op slot. Niet dat er geen belangstelling is voor e-learning. Integendeel. Bij een beetje zichzelf respecterende organisatie staat e-learning op de agenda. Maar als hij vraagt of zijn product voorkomt op de lijst van mogelijke oplossingen, krijgt hij steevast als antwoord: "Jazeker, maar dat lijstje blijft nog wel even in de la".
En omdat leveranciers van de schrik en uit nood nog harder gaan duwen, klagen de potentiële afnemers ook. "Mijn secretaresse houdt alle leveranciers buiten de deur, anders heb ik er een dagtaak aan", erkende onlangs een van mijn contacten. "Het lijkt wel of er honing aan ons gebouwd kleeft. Leveranciers komen er als bijen op af", verzuchte een andere. "Bij mij komen ze alleen nog binnen als ik het idee heb dat ze al in het eerste gesprek iets komen brengen", vertelde een derde.
Zijn dit de eerste signalen die er op wijzen dat het met e-learning dezelfde kant opgaat als met kennismanagement? Hebben we elkaar gek zitten maken met concepten die er op papier mooi uitzien, maar die in de praktijk weerbarstig zijn? Of komt de afnemende vraag alleen maar door de economische tegenwind?
Dat er wat aan de hand is, lijkt duidelijk. De verslechterde economie speelt zeker een rol, maar die conclusie mag een kritisch zelfonderzoek niet in de weg staan. Maken we dan dezelfde fouten als kennismanagement? Daar lijkt het niet op. Enigszins versimpeld zou je kunnen zeggen dat de benadering van kennismanagement en e-learning juist diametraal tegenover elkaar staan. Kennismanagement kwam op als een concept, als een gedachtegang die naadloos aansloot bij wat we nu de informatiemaatschappij of kenniseconomie noemen. Maar het ontbeerde kennismanagement aan goede toepassingssoftware. e-Learning lijkt te zijn begonnen aan de andere kant van het continuüm. Lange tijd leek het of e-learning gelijk stond aan leermanagementsystemen, later kwamen daar de leercontentmanagementsystemen bij. Bij kennismanagement kwam de teleurstelling toen de concepten moeilijk te vertalen bleken naar bruikbare toepassingssoftware. Bij e-learning komt de teleurstelling nu blijkt dat de aanschaf en implementatie van software niet een voldoende voorwaarde is voor betere leerresultaten. Een concept zonder toepassing is net zo zinloos als een toepassing zonder concept.
Wat doen we met deze kennis? Nog harder duwen, waardoor de markt nog meer op slot gaat? Actie roept nu eenmaal reactie op. Of zien we in de tegenwind een goede aanleiding voor een moment van reflectie? Zijn we met beloftes als 'eigen tijd, eigen tempo, eigen plaats' wellicht veel te instrumenteel bezig geweest? Hebben we niet gezien of willen zien dat leren veel meer een sociale activiteit is dan veel van deze beloften willen doen geloven? Hebben we te hard geprobeerd om met behulp van technologie mensen aan informatie te koppelen en zijn we vergeten mensen aan mensen te verbinden?
Misschien wordt het tijd om (nog) nadrukkelijker stil te staan bij de vraag hoe mensen leren. Die vraag wordt alleen maar belangrijker, nu e-learning-software een commodity lijkt te worden, een 'basisproduct' waar niets speciaals meer aan is en dat in ruime mate te verkrijgen en geïmplementeerd zal zijn. Nu leveranciers als Oracle, SAP en binnenkort Peoplesoft hun e-learning-software meeleveren met hun HR-oplossingen, zal op afzienbare termijn bij veel organisaties een e-learning-infrastructuur als vanzelfsprekend aanwezig zijn. En dan komt het aan op de concepten. Dan zijn mensen nodig die verstand hebben van leren, mensen die organisaties kunnen helpen bij leer- en ontwikkelvraagstukken. Vraagstukken waarbij e-learning een middelen kan zijn maar zeker geen doel, zoals de afgelopen jaren wellicht wat te veel de indruk is gewekt.
Harm Weistra