Bloggers

AI helpt kritisch denken net zo weinig om zeep als onderwijsinstellingen creativiteit

In How did we get from “schools kill creativity” to “AI kills critical thinking in schools?” betoogt John Moravec dat de onderwijswereld een opmerkelijke verschuiving heeft gemaakt: van kritiek op het systeem naar vrees voor technologie. Waar Sir Ken Robinson in 2006 nog beweerde dat scholen creativiteit doodden, klinkt nu de bezorgdheid dat AI het kritisch denken van lerenden zal ondermijnen. Het gaat er volgens Moravec echter om of onderwijsinstellingen bereid zijn hun rol te heroverwegen en AI doordacht in te zetten om juist meer creativiteit en kritisch denken te stimuleren. Ik plaats weer opmerkingen bij zijn betoog.

De discussie over creativiteit en kritisch denken in het onderwijs heeft volgens Moravec een opmerkelijke wending genomen. Waar Sir Ken Robinson in 2006 nog stelde dat scholen creativiteit doden, klinkt nu de bezorgdheid dat AI het kritisch denken van lerenden om zeep zal helpen. Deze verschuiving van het bekritiseren van het systeem naar het bekritiseren van technologie verdient volgens hem nadere beschouwing.

Robinson bouwde voort op denkers zoals John Holt, Paulo Freire en Ivan Illich, die allen wezen op hoe formeel onderwijs gehoorzame maar weinig fantasierijke burgers voortbrengt. Onderwijsinstellingen zijn dan ontworpen om sociale orde te handhaven en bestaande kennis over te dragen, niet om innovatie te stimuleren. Gestandaardiseerde toetsen, rigide curricula en een cultuur van conformiteit zijn volgens deze denkers kernkenmerken van mainstream onderwijs, geen ongewenste bijverschijnselen.

Zelfs progressieve hervormingen vallen volgens Moravec vaak terug op bekende patronen: rubrieken die creativiteit “meten”, voorgeschreven onderzoeksprojecten en een meedogenloze drang om leren te “bewijzen” door middel van benchmarks. Hij haalt onderwijshistoricus David Labaree die stelt onderwijsinstellingen fundamenteel conservatieve instellingen zijn, gestructureerd om de status quo te behouden in plaats van te verstoren.

Kritisch denken, gedefinieerd als het vermogen om informatie onafhankelijk te analyseren, evalueren en synthetiseren, vereist volgens hem kansen voor lerenden om aannames ter discussie te stellen en eigen beredeneerde argumenten samen te stellen. Onder het gewicht van gestandaardiseerde toetsen en “juist antwoord”-culturen wordt kritisch denken echter vaak gereduceerd tot standaard oefeningen of volledig over het hoofd gezien.

De introductie van generatieve AI binnen het onderwijs vormt volgens Moravec een tweesnijdend zwaard. Lerenden kunnen passieve ontvangers worden van AI-gegenereerde antwoorden, waarbij ze vertrouwen op taalmodellen voor opdrachten zonder substantiële reflectie. Slecht ontworpen geautomatiseerde essaybeoordelaars en AI-tutors kunnen oppervlakkige patroonherkenning versterken in plaats van echt onderzoek of analyse te bevorderen. Als je AI echter doordacht integreert, ontstaan er volgens de auteur unieke mogelijkheden om kritisch denken te verdiepen. AI-platforms kunnen onderzoeksgericht leren ondersteunen door directe feedback te geven op de logica en coherentie van argumenten of door lerenden bloot te stellen aan meerdere perspectieven ten aanzien van controversiële kwesties. Geavanceerde modellen kunnen debatten simuleren, lerenden uitdagen met tegenargumenten en metacognitieve reflectie stimuleren, meent John Moravec.

Het gaat daarbij volgens hem niet om de technologie zelf, maar hoe deze wordt ingezet binnen de leeromgeving. Als je AI-toepassingen gebruikt als substituut voor menselijk oordeelsvermogen dan riskeer je volgens hem het automatiseren van conformiteit en oppervlakkigheid. Gebruik je deze toepassingen als ondersteuning voor redeneren, dialoog en kritiek, dan kan AI-technologie volgens hem een middel worden voor dieper, robuuster kritisch denken.

Niet alle zorgen zijn volgens Moravec onterecht. hij wijst daarbij onder meer op problemen zoals vooroordelen en privacy. Het doel is volgens hem niet om alle regels weg te doen of nieuwe technologie zonder nadenken te gebruiken, maar om te kiezen welke AI-hulpmiddelen lerenden helpen om creatief en kritisch te denken. Hij herkent in de huidige ‘AI-paniek in het onderwijs ook bekende patronen. Alarmistische krantenkoppen waarschuwen dat generatieve AI de originaliteit van lerenden zal ondermijnen en afhankelijkheid zal bevorderen. De ironie is volgens hem opvallend: instellingen die lang hebben geworsteld om creatieve denkers te cultiveren, geven nu een instrument de schuld voor wat hun systemen altijd al hebben gedaan.

Daarbij verwijst hij ook naar Marc Prensky die stelt dat de crisis niet is dat technologie kinderen “kapot maakt”, maar dat volwassenen falen zich aan te passen aan een wereld waarin jongeren hun capaciteiten snel in nieuwe richtingen uitbreiden. In plaats van te vrezen wat technologie met kinderen zal doen, moeten we zien hoe jongeren nieuwe vormen van creativiteit, autonomie en verbinding ontwikkelen door hun gebruik van digitale hulpmiddelen.

The challenge is not to restrict or ban, but to redesign learning environments so that creative agency is amplified, not suppressed, by technology.

De echte vraag is volgens John Moravec niet of AI-technologie creativiteit zal doden of redden in het onderwijs, maar of scholen bereid zijn een andere toekomst voor te stellen waarin hun rol verschuift van poortwachter naar tuinman, van handhaver van standaarden naar facilitator van nieuwe mogelijkheden.

Mijn opmerkingen

Sir Ken Robinson’s TED Talk is ongelofelijk vaak bekeken. Hij raakte destijds inderdaad, zoals Moravec stelt, een gevoelige snaar. Zijn betoog is echter ook gekwalificeerd als te simplistisch, karikaturaal, niet wetenschappelijk onderbouwd, anekdotisch en weinig oplossingsgericht. Je kunt tal van kanttekeningen plaatsen bij het bestaande onderwijssysteem, maar het gaat toch echt te ver dat je concludeert dat onderwijsinstellingen ‘creativiteit doden’. Daarmee doe je de diversiteit aan onderwijsinstellingen en hun medewerkers echt tekort. Er is echt wel wat veranderd sinds de jaren zeventig, toen pedagogen als Illich en Freire over onderwijs publiceerden.

Je kunt m.i. echter wel stellen dat onderwijsinstellingen creativiteit kunnen doden. Dat is afhankelijk van de inhoud van het curriculum en van de gehanteerde didactiek. Wat dat betreft is er overlap met AI-technologie. Deze toepassingen kunnen inderdaad kritisch denken en creativiteit om zeep helpen. Graag verwijs ik daarbij naar Luciano Floridi’s opvatting van het dubbel geladen karakter van technologieën. Floridi stelt dat technologieën inherently double-edged zijn en zowel positieve als negatieve potenties hebben. De impact hangt af van de ethische keuzes en sociale context waarin ze worden gebruikt. Dat betekent dat AI-toepassingen kunnen worden ingezet zodat het vermogen van lerenden om kritisch te denken wordt aangetast of bevorderd. Deze toepassingen zijn niet primair ontworpen om kritisch denken ’te doden’. Floridi stelt dat ethische reflectie dan wel van belang is om technologie te laten bijdragen aan het goede, en schadelijke effecten te minimaliseren. Ik deel dan ook Moravec’s mening dat het de vraag is of scholen bereid zijn creativiteit te bevorderen door AI-tools op een doordachte manier in te zetten.

Apps als Instagram en TikTok zijn daarentegen primair ontworpen om gebruikers te prikkelen om te blijven kijken naar afbeeldingen en video’s. Dat maakt deze toepassingen tot stoorzenders van leerprocessen. Ik vind Prensky (en Moravec) erg naïef ten aanzien van dit type technologieën.

Verder valt me op dat Moravec creativiteit en kritisch denken als inwisselbaar lijkt te beschouwen. Dat is m.i. niet terecht. Creativiteit gaat over het genereren van nieuwe, originele ideeën of oplossingen. Het draait om verbeeldingskracht, het durven denken buiten bestaande kaders, en het kunnen combineren van ogenschijnlijk ongerelateerde elementen tot iets nieuws. Kritisch denken draait om het analyseren, beoordelen en onderbouwen van ideeën of informatie. Het is gericht op logisch redeneren, het herkennen van drogredenen, het evalueren van bronnen en het maken van afgewogen oordelen. Creativiteit zorgt dus voor veel ideeën, kritisch denken helpt bepalen welke ideeën waardevol, uitvoerbaar of verantwoord zijn.

Mijn bronnen over (generatieve) artificiële intelligentie

Deze pagina bevat al mijn bijdragen over (generatieve) artificiële intelligentie, zoals ChatGPT.

The post AI helpt kritisch denken net zo weinig om zeep als onderwijsinstellingen creativiteit first appeared on WilfredRubens.com over leren en ICT.
Lees het hele artikel