Kan AI ondersteunen bij het balanceren tussen pedagogische spanningen?
Remco Pijpers schetst in een recente LinkedIn-post een kernuitdaging van het pedagogisch handelen: het voortdurend balanceren tussen tegenstrijdige krachten. Volgens Remco moeten we als het gaat om AI meer pedagogisch onderscheid maken tussen wat goed en wat ongepast is. AI introduceert inderdaad nieuwe spanningen, maar biedt m.i. tegelijkertijd mogelijkheden om gebruikers te ondersteunen bij het navigeren tussen deze spanningen.
Ik benader technologieën zoals ‘AI-toepassingen’ primair vanuit een onderwijskundige en pedagogische invalshoek. Ik ben dan ook altijd blij met de bijdragen van Remco die er terecht voor waarschuwt dat we niet alleen oog moeten hebben voor zaken als de gevolgen voor leerresultaten. In zijn LinkedIn-post onderscheidt hij vier zogenaamde ‘antinomieën‘. Ik zal per ’tegenspraak’ betogen hoe AI-toepassingen kunnen helpen bij het hanteerbaar maken van die antinomieën.
Nabijheid en afstand: AI als pedagogische buffer
Volgens Remco vraagt opvoeden om nabijheid én loslaten. Een AI-tutor creëert volgens hem functionele nabijheid en menselijke afstand. Deze stelling vraagt m.i. om nuancering. AI kan ook fungeren als pedagogische buffer die docenten helpt om de balans tussen betrokkenheid en autonomie beter te vinden. Jongeren hebben behoefte aan zowel veilige verbinding als ruimte voor zelfontdekking. AI-toepassingen kunnen lerenden juist een veilige ruimte bieden om fouten te maken zonder directe sociale consequenties. Een AI-tutor oordeelt niet, voelt geen teleurstelling en heeft geen slechte dag. Voor veel lerenden, vooral degenen die gevoelig zijn voor sociale evaluatie, kan dit een veilige haven creëren waar ze durven te experimenteren. Tegelijkertijd behoudt de docent ruimte om op belangrijke momenten nabij te zijn zonder voortdurend over de schouder mee te kijken. De docent kan zich richten op betekenisvolle interacties. Bovendien is het de vraag of alle gebruikers menselijke afstand ervaren die een AI-tutor volgens Remco creëert. Veel mensen vinden interactie met een AI-tutor vreemd en raar, en afstandelijk. Een AI-tutor komt menselijk over, maar is geen mens. Anderen hebben daar echter minder moeite mee, en ervaren geen ‘menselijke afstand’.
Bescherming en blootstelling: data als pedagogisch instrument
Remco Pijpers wijst terecht op de paradox van ‘dataveillance’: we beschermen lerenden met filters terwijl we hen blootstellen aan permanente observatie. Je kunt echter ook docenten inzicht geven in patronen van leren, mits de data ethisch wordt ingezet en je scherp bent op de validiteit van de data (zegt de data daadwerkelijk iets over, bijvoorbeeld, een risico op uitval?). Transparantie, de mogelijkheid tot opt-out, eenduidige dashboards en de professionaliteit van docenten om data correct te interpreteren, zijn daarbij van belang. Daar komt bij dat je lerenden ook zelf inzicht kunt geven in hun eigen leerdata en leren deze te interpreteren. Dat bevordert weer de ontwikkeling van metacognitieve vaardigheden. AI-toepassingen kunnen hen hierbij ondersteunen door patronen zichtbaar te maken die anders verborgen zouden blijven. Een lerende die ziet dat zijn concentratie afneemt na bepaalde tijdstippen, kan bewuste keuzes maken over studietijden of manieren van studeren.
Vrijheid en beperking: ruimte voor serendipiteit
Remco uit zorgen over onzichtbare algoritmische beperkingen. Deze zorgen zijn herkenbaar en gerechtvaardigd. Adaptieve systemen kunnen lerenden opsluiten in een filter bubble die beperkt welke leerinhouden zij bijvoorbeeld aangeboden krijgen. Toch biedt AI-technologie ook mogelijkheden voor ontdekking die anders niet zouden ontstaan. AI-applicaties kunnen verbanden leggen tussen schijnbaar ongerelateerde concepten en lerenden confronteren met onverwachte perspectieven. Ik heb die ervaring bijvoorbeeld als ik brainstorm met een AI-toepassing. Mede op basis van de ideeën van bijvoorbeeld ChatGPT kom ik op nieuwe ideeën. Hier ligt overigens ook een taak voor de ontwerpers van AI-toepassingen of voor degenen die op basis van AI-technologie chatbots ontwerpen. De kunst ligt in het ontwerpen van toepassingen die bewust ruimte creëren voor het onverwachte. Dit kan door periodiek oefeningen of bronnen aan te bieden die buiten het voorspelde pad vallen. AI-toepassingen kunnen patronen detecteren wanneer een lerende vastloopt in een bepaalde denkrichting en bewust alternatieve routes voorstellen. Daarnaast kunnen AI-tools lerenden helpen hun eigen leervragen te formuleren. In plaats van alleen antwoorden te geven, kan AI lerenden ondersteunen bij het stellen van betere vragen. Dit proces van vraagstelling is fundamenteel voor zelfontdekking en kritisch denken.
Heden en toekomst: bekwaamheden voor een onzekere wereld
Pedagogisch handelen offert volgens Remco vaak iets in het nu op ten gunste van iets dat er ‘nog niet’ is. Dit is m.i. een vraagstuk van alle tijden. Je zult juist nu heel goed moeten nadenken over welke leerinhouden relevant zijn en over welke bekwaamheden lerenden moeten beschikken (nu en in de toekomst). Het mooie is dat je AI-toepassingen daarbij ook kunt gebruiken als ‘sparringspartner’, bijvoorbeeld door de AI-toepassing te vragen de rol van een bekende pedagoog of onderwijskundige te laten vervullen. Daarbij is het ook van belang om je te focussen op bepaalde bekwaamheden die los staan van specifieke instrumentele vaardigheden. Een goed voorbeeld is de online cursus over AI-fluency. Daarbij gaat het niet zo zeer om specifieke functionaliteiten leren gebruiken, maar om AI-toepassingen effectief, efficiënt, veilig en ethisch verantwoord te gebruiken. Het gaat er dus om dat je op een doordachte manier interacteert met AI-toepassingen.
Je kunt AI-toepasingen dus als een pedagogische partner die docenten helpt om bewuste keuzes te maken ten aanzien van deze antinomieën. Het is m.i. echter vooral belangrijk dat je je bewust bent van de mogelijke gevolgen van AI-toepassingen op de vorming van lerenden.
Mijn bronnen over (generatieve) artificiële intelligentie
Deze pagina bevat al mijn bijdragen over (generatieve) artificiële intelligentie, zoals ChatGPT.
The post
Kan AI ondersteunen bij het balanceren tussen pedagogische spanningen? first appeared on
WilfredRubens.com over leren en ICT.
Lees het hele
artikel