The horror house of AI: wat maakt AI zo angstaanjagend? #oeb25
In een speels vormgegeven maar inhoudelijk scherpe sessie nam Bert de Coutere deelnemers mee door een ‘Horror House of AI’, waar veelvoorkomende angsten rond kunstmatige intelligentie zichtbaar en bespreekbaar werden. Tussen grappen en griezels door ontstond ruimte voor reflectie: waar komt onze onrust eigenlijk vandaan, en wat kunnen we ermee?
Tijdens de Online Educa 2025 verzorgde Bert de Coutere, directeur innovatie bij het Center for Creative Leadership, een interactieve sessie over de angst rond AI in onderwijs en leren. Niet om die angst weg te wuiven, maar om haar beter te begrijpen. Via humor, theatrale metaforen en korte case-opdrachten onderzochten deelnemers waarom technologische vernieuwing vaak gepaard gaat met FUDD: Fear, Uncertainty, Doubt and Disinformation. Het doel: scherpere taal, beter begrip en meer handelingsperspectief.
Bert opende met behulp van ChatGPT met een historische observatie: elke grote technologische innovatie werd zowel met utopisch optimisme als met sombere doem ontvangen. AI is daarop geen uitzondering. Verhalen over erosie van vertrouwen, verlies van waarheid, aantasting van democratie, massaal banenverlies of het ‘dommer’ worden van mensen circuleren alom. Voor deze sessie waren deelnemers daarom omgedoopt tot ‘monster fighters’. In kleine groepjes – zoals de AIDubusters – kregen wij de opdracht angstbeelden te herkennen, te benoemen en vervolgens te reframen.
Het ‘horror house’ bestond uit drie kamers, elk een metafoor voor een veelvoorkomende AI-vrees.
Kamer 1: The Zombie
In deze ruimte dwaalden studenten rond die zielloze AI-gegenereerde content produceerden. De onderliggende angst: mensen besteden leren uit, verliezen kritisch denkvermogen en worden afhankelijk van technologie. Dit raakt aan cognitief offloading, een verschijnsel dat al bestaat zonder AI, maar door generatieve systemen zichtbaarder wordt en versterkt kan worden. De discussie ging vervolgens over drie vragen uit het Extended Parallel Process Model: hoe realistisch is deze dreiging, hoe groot achten we de kans dat we haar kunnen verminderen, en welke strategieën helpen daarbij? Genoemd werden onder meer betekenisvoller onderwijs zodat studenten het leren niet willen uitbesteden, aandacht voor het leerproces boven het product en investeren in AI-fluency, zodat lerenden bewust en vaardig omgaan met technologie.
Kamer 2: The Puppeteer
Hier draait het om verlies van autonomie: AI die bepaalt welke opdrachten iemand krijgt, of die gebruikers stuurt terwijl zij denken zelf te kiezen. De quasi-vrijheid die algoritmen soms suggereren, roept zorgen op over agency in leren en werken. Bert koppelde dit aan categorieën uit de Threats of Artificial Intelligence Scale: functionele, maatschappelijke en existentiële angsten. Ook wees hij op de AI Anxiety Scale, die kijkt naar emotionele reacties. Mogelijke ‘wapens’ tegen de Puppeteer zijn transparantie, duidelijke regulering, de verplichting tot ‘human in the loop’ en een eenvoudig maar krachtig principe: eerst zelf nadenken, dan pas de tool raadplegen.
Kamer 3: The Cursed Mirror
Deze kamer belichtte de ongemakkelijke kant van AI: bias, stereotypering en sociale beïnvloeding. Wie AI gebruikt, kijkt in een spreekwoordelijke spiegel die soms eerder het wereldbeeld van de dataset weerspiegelt dan dat van de gebruiker. Dit kan de motivatie om AI in te zetten ondermijnen. In de gesprekken kwamen technische oplossingen aan bod, zoals betere datasets en het verminderen van bias, maar deelnemers benadrukten ook dat bewustzijn en kritisch gesprek minstens zo belangrijk zijn.
De drie kamers zijn niet willekeurig gekozen; ze verwijzen volgens Bert naar de drie basisbehoeften uit de zelfdeterminatietheorie. The Zombie raakt aan meesterschap, The Puppeteer ondermijnt autonomie en The Cursed Mirror bedreigt verbondenheid. De vraag die hij de zaal meegaf: wat gebeurt er als AI precies dat aantast wat mensen motiveert om te leren?
Naast deze drie hoofdmonsters werden nog andere genoemd, zoals Frankenstein – technologie die zich aan onze controle onttrekt – of de onzichtbare AI die ongemerkt in systemen verweven raakt en zo gewenning of afhankelijkheid creëert. Een angst wordt pas echt krachtig, stelde Bert, wanneer mensen het gevoel hebben dat ze niets kunnen doen om haar te verminderen.
De sessie liet zien hoe waardevol het is om angsten rond AI niet weg te zetten, maar te ontleden. Door humor te gebruiken en complexe zorgen te vertalen naar herkenbare metaforen ontstaat ruimte voor nuance. Voor onderwijs en L&D is dat essentieel: alleen wanneer professionals begrijpen welke mechanismen onder AI-angst liggen, kunnen zij lerenden helpen om technologie met meer vertrouwen, kritisch vermogen en autonomie te gebruiken.