Bruikbaarheid bepaalt met name de adoptie van (generatieve) AI-toepassingen
Wanneer kiezen lerenden wel en niet voor AI-tools zoals ChatGPT? Een nieuwe Amerikaanse studie geeft daar duidelijkheid over. Onderzoekers onderzochten bij 411 studenten welke factoren de doorslag geven bij het besluit om ChatGPT in hun studie te gebruiken. Wat zijn de belangrijkste bevindingen?
De onderzoekers combineren in hun bijdrage drie theoretische modellen – het Technology Acceptance Model (TAM), de Theory of Reasoned Action (TRA) en de Diffusion of Innovation Theory (DIT) – om een vollediger beeld te krijgen. Het Technology Acceptance Model legt uit dat mensen een technologie vooral gebruiken als zij die nuttig en gemakkelijk vinden. De Theory of Reasoned Action stelt dat gedrag wordt bepaald door intenties, die weer afhangen van houding en sociale druk. De Diffusion of Innovation Theory beschrijft hoe nieuwe ideeën en technologieën zich stap voor stap verspreiden, van pioniers naar een brede groep gebruikers, afhankelijk van voordelen, gemak en sociale invloed.
Het belangrijkste resultaat is helder: studenten gebruiken ChatGPT vooral wanneer ze het nuttig vinden voor hun studie. Deze ‘ervaren bruikbaarheid’ blijkt veruit de sterkste voorspeller van gebruiksintentie. Studenten stellen zich simpelweg de vraag: helpt dit me bij mijn leren of word ik er productiever van? Als het antwoord ja is, neemt hun bereidheid om de tool te gebruiken aanzienlijk toe.
Het onderzoek laat ook zien dat andere factoren – zoals vertrouwen in de technologie of hoe gemakkelijk het is om de technologie te gebruiken – vooral indirect werken. Ze beïnvloeden de gebruiksintentie doordat ze de ervaren bruikbaarheid verhogen.
Naast het ervaren nut speelt de sociale omgeving een directe rol. Wanneer medestudenten, vrienden of docenten positief staan tegenover ChatGPT-gebruik, neemt de intentie om het zelf ook te proberen toe. Deze sociale invloed werkt op twee manieren: het verlaagt de drempel om het uit te proberen én het versterkt het gevoel dat ChatGPT inderdaad nuttig is.
Voor docenten is dit een relevante bevinding. Door als docent openlijk de voordelen en mogelijkheden van ChatGPT te bespreken, creëer je een omgeving waarin studenten zich vrijer voelen om de tool te verkennen.
Studenten die al ervaring hebben met AI-tools of e-learningsystemen stappen sneller over op ChatGPT. Ze hebben meer vertrouwen in de technologie en een hogere gebruiksintentie. Dit wijst op een mogelijk risico: studenten zonder AI-ervaring kunnen achterblijven. Deze digitale kloof vraagt aandacht van onderwijsinstellingen.
Opvallend is dat vertrouwen in ChatGPT geen rechtstreeks effect heeft op de gebruiksintentie. Het werkt alleen indirect, door de ervaren bruikbaarheid te verhogen. De onderzoekers verklaren dit doordat het risico van ChatGPT-gebruik relatief laag is: je hoeft geen betaling te doen of gevoelige persoonsgegevens in te voeren voor basaal gebruik. Hierdoor weegt het nut zwaarder dan vertrouwenskwesties. Gebruiksgemak speelt een vergelijkbare rol. Het heeft geen direct effect op de intentie om ChatGPT te gebruiken, maar het verhoogt wel het vertrouwen en de ervaren bruikbaarheid. Een tool die voorspelbaar en eenvoudig werkt, voelt betrouwbaarder aan. Wanneer de effecten van ChatGPT-gebruik goed zichtbaar zijn – zoals betere antwoorden of snellere taakuitvoering – neemt de acceptatie toe. Dit effect is beperkt, maar wel meetbaar.
Het onderzoek toont ook een bescheiden genderverschil: mannelijke studenten hechten iets meer waarde aan het nut van ChatGPT dan vrouwelijke studenten. Dit verschil is statistisch significant, maar klein van omvang.
Het onderzoek bevestigt dat het Technology Acceptance Model ook geldt voor generatieve AI in onderwijscontexten. Door dit model te combineren met inzichten uit andere theorieën krijgen we een completer beeld van AI-adoptie. De Theory of Reasoned Action en de Diffusion of Innovation Theory versterken het Technology Acceptance Model.
De centrale rol van ervaren bruikbaarheid is daarbij het meest belangrijkste: factoren zoals innovativiteit, vertrouwen en gebruiksgemak beïnvloeden de gebruiksintentie vooral doordat ze het ervaren nut verhogen. Dit maakt bruikbaarheid tot het sleutelbegrip voor het begrijpen van AI-adoptie in het onderwijs.
De onderzoekers benadrukken dat hun studie zich richtte op intenties, niet op daadwerkelijk gebruik. Bovendien vond het onderzoek plaats op één Amerikaanse universiteit, waardoor je voorzichtig moet zijn met het generaliseren naar andere contexten en culturen. Vervolgonderzoek in verschillende landen, onderwijsniveaus en disciplines zou waardevol zijn, evenals studies naar langetermijngebruikspatronen.
Het onderzoek laat zien dat studenten ChatGPT vooral omarmen wanneer ze duidelijk ervaren dat het hun leerproces ondersteunt en hun sociale omgeving dit gebruik bevestigt.
Mijn opmerkingen
Als je het gebruik van generatieve AI-toepassingen wilt stimuleren, dan moet je dus vooral focussen op de bruikbaarheid. Tegelijkertijd kan ervaren bruikbaarheid ook werken als een belemmering als je wilt dat lerenden AI-toepassingen in bepaalde situaties niet gebruiken. Lerenden zullen bruikbaarheid mogelijk vooral zien in de context van het voldoende en efficiënt afronden van taken. Volgens mij is het belangrijk om ervaren bruikbaarheid vooral te definiëren in termen van ondersteuning van het leerproces.
Bron: Pham, L., Klaus, T., & Bateh, J. (2025). Key factors influencing intention to use ChatGPT: An empirical study of U.S. students. Acta Psychologica, 260, 105516. https://doi.org/10.1016/j.actpsy.2025.105516
Mijn bronnen over (generatieve) artificiële intelligentie
Deze pagina bevat al mijn bijdragen over (generatieve) artificiële intelligentie, zoals ChatGPT.
The post Bruikbaarheid bepaalt met name de adoptie van (generatieve) AI-toepassingen first appeared on WilfredRubens.com over leren en ICT.
Lees het hele artikel