Bloggers

Onderzoek naar social presence in online leeromgevingen

In deze blogpost ga ik in op een meta-analyse naar de invloed van ‘social presence’ binnen online leeromgevingen. Onderzoeker David Mykota concludeert dat ‘social presence’ een matige maar consistente invloed heeft op leerresultaten en tevredenheid van lerenden in online omgevingen. Opvallend zijn de waargenomen verschillen tussen manieren van online leren.

Het Community of Inquiry-model (van Garrison, Anderson & Archer uit 2000) beschrijft effectief online leren als de wisselwerking tussen drie onderling verbonden elementen: cognitive presence (verdiepend leren via constructie van kennis en betekenis), social presence (veilig sociaal klimaat om ideeën uit te wisselen, vermogen om jezelf als echt persoon te presenteren) en teaching presence (didactisch ontwerp, begeleiding en beoordeling). David Mykota van de Universiteit van Saskatchewan analyseerde 53 onderzoeken waarin de relatie tussen sociale aanwezigheid (social presence) en resultaten van lerenden werd onderzocht.

Sociale aanwezigheid wordt volgens Mykota gedefinieerd als de mate waarin personen zichzelf kunnen projecteren als echte mensen binnen een online communicatiemedium. Het concept omvat drie hoofdelementen: emotionele expressie, open communicatie en groepscohesie. In online onderwijsomgevingen manifesteert dit zich bijvoorbeeld door het gebruik van persoonlijke verhalen, humor of het delen van ervaringen die de psychologische afstand tussen lerenden verkleinen.

David Mykota onderzocht twee effecten: op leerresultaten en op tevredenheid van lerenden. Als het gaat om leerresultaten analyseerde hij 40 studies waar meer dan 17.000 lerenden bij betrokken waren. Hij vond een gemiddeld effectgrootte van 0,531. Bij tevredenheid werden 34 studies met ruim 9.000 lerenden onderzocht, met een gemiddelde effectgrootte van 0,503. Beide effecten zijn dus matig van aard. Onderzoekers gaan er vaak vanuit dat een effectgrootte minimaal 0,4 moet zijn. Dat betekent dat sociale aanwezigheid een substantiële maar niet dominante factor is.

Opvallend zijn de verschillen tussen manieren van online leren (modes of delivery). Synchrone online lessen toonden iets hogere effecten voor sociale aanwezigheid dan asynchrone vormen. Massive Open Online Courses (MOOCs) scoorden aanzienlijk lager. Deze grootschalige manieren van online leren kunnen vaak als onpersoonlijk ervaren worden. Dit kan de ontwikkeling van sociale aanwezigheid belemmert. Blended learning omgevingen toonden vergelijkbare effecten met volledig online onderwijs.

Het onderzoek identificeerde ook verschillen tussen meetinstrumenten. De Community of Inquiry-vragenlijst, het meest gebruikte instrument, toonde consistente matige effecten. Enkele andere schalen vertoonden echter lagere of hogere effectgroottes. Dit leidt volgens de onderzoeker tot vragen over de uniformiteit van conceptualisatie en meting van sociale aanwezigheid.

Een belangrijk knelpunt dat de analyse blootlegde is de inconsistentie in onderzoeksopzetten. Veel studies gebruikten door onderzoekers zelf ontwikkelde instrumenten zonder adequate validatie. Tevens rapporteerden weinig studies werkelijke leerprestaties, waardoor het onderzoek zich grotendeels baseerde op percepties van leren in plaats van objectieve leerresultaten.

De bevindingen ondersteunen volgens Mykota het Community of Inquiry-model, dat sociale aanwezigheid beschouwt als een van drie onderling verbonden componenten, naast cognitive presence en teaching presence. Het onderzoek bevestigt dat sociale aanwezigheid niet op zichzelf staat maar interacteert met andere factoren die de kwaliteit van online leren bepalen.

Voor docenten en onderwijsontwerpers biedt het onderzoek concrete aanknopingspunten. Doelgerichte cursusontwerp kan sociale aanwezigheid bevorderen door interactieve elementen te integreren, persoonlijke communicatie te stimuleren en gemeenschapsgevoel te creëren. Synchrone sessies kunnen waardevol zijn voor het versterken van sociale banden, ook in overwegend asynchrone cursussen.

De studie waarschuwt echter voor een te mechanische benadering. Sociale aanwezigheid ontwikkelt zich niet automatisch door technische middelen, maar vereist bewuste pedagogisch-didactische keuzes die rekening houden met kenmerken van lerenden zoals manieren van communiceren, motivatie en culturele achtergrond. De effectiviteit hangt tevens af van de responsiviteit en aanwezigheid van de docent.

Toekomstig onderzoek zou zich moeten richten op het ontwikkelen van uniforme meetinstrumenten en het onderzoeken van causale relaties tussen specifieke onderwijsinterventies en sociale aanwezigheid. Ook is volgens Mykota meer onderzoek nodig naar de rol van technologische ontwikkelingen en hun impact op sociale interactie in online leeromgevingen.

Mijn opmerkingen

Het Community of Inquiry-model is al best oud, maar wordt nog steeds gebruikt, ook door mij. Het model benadrukt de samenhang van de drie genoemde elementen. David Mykota’s meta-analyse onderstreept deze samenhang. Het verbaast me niet dat synchroon online leren wat beter scoort dan asynchroon online leren. Het met elkaar spreken wordt vaak als laagdrempeliger ervaren dan communiceren via schrift. Spreken en elkaar voelt natuurlijker in relatie tot sociale aanwezigheid. Het verbaast me wel dat blended learning niet beter ‘scoort’ dan volledig online leren. Je zou verwachten de fysieke ontmoetingen ‘social presence’ juist zouden bevorderen. Dit kan echter ook te maken hebben met de invulling van blended learning, en bijvoorbeeld met de fysieke bijeenkomsten. Overigens kunnen ook de andere ‘modes of delivery‘ heel verschillend worden ingevuld.

Mykota maakt hij m.i. ook duidelijk dat onderzoek naar dit model voor verbetering vatbaar is. Onderzoekers kijken te vaak naar percepties van leren, in plaats van daadwerkelijk naar leerresultaten. Uiteraard kun je ook naar andere effecten kijken, zoals de invloed op motivatie of welbevinden. Verder leiden de onderzoeksmethodes tot vragen.

The post Onderzoek naar social presence in online leeromgevingen first appeared on WilfredRubens.com over leren en ICT.
Lees het hele artikel