Bloggers

Durf jij te twijfelen aan wat je ziet?

Beter leren kijken – wat wij als Losmakers leerden van dit boek en van Stefan van der Stigchel

Lopen deze strepen recht of scheef?

Kijk eens goed. En nog eens.

Wat zie je écht?

Onze hersenen zijn meester in het invullen van patronen, soms zelfs zó goed dat ze ons misleiden. Wat je denkt te zien, blijkt bij nader inzien iets anders te zijn. Deze visuele illusie laat precies zien waar het boek Beter leren kijken. Visuele skills in een wereld vol afleiding van Stefan van der Stigchel over gaat:

We kijken niet met onze ogen, maar met ons brein.

Samen met een groep Losmakers én Stefan zelf doken we in het boek en bespraken we:
Hoe kunnen wij beter leren kijken in ons werk? Wat maakt dit zo belangrijk en welke rol kan het vervullen bij leren en ontwikkelen? Wat helpt om bewuster, aandachtiger en opener te kijken – naar situaties, collega’s en leerprocessen?

Een fijn en praktisch boek vol concrete voorbeelden en kleine oefeningen. In deze blog neem ik je mee in onze inzichten, voorbeelden én ideeën voor toepassing.

Kijken doe je met je brein, niet met je ogen

Eén van de uitspraken die bleef hangen: je kijkt niet met je ogen, maar met je brein. We vullen razendsnel aan, leggen verbanden, oordelen. Vaak zonder dat we het merken. En dat maakt kijken zo krachtig én zo verraderlijk. Stefan moedigt aan om te durven twijfelen aan wat je ziet. Want als je niet twijfelt, verlies je het contact met anderen. Mooie les, vind ik.

Practice what you preach

Tijdens onze boekbespreking legde Annet ons deze afbeelding voor:

Eén minuut lang alleen maar kijken. Daarna deelden we in de chat wat we zagen:

Een grote stad. Ze rijden er links. Druk. Een autovrije dag. Azie? Winkelende mensen.

Sommigen beschreven heel feitelijk wat ze zagen. Anderen begonnen al wat te interpreteren.
Iedereen zag wel weer iets anders. Dat leidde vanzelf naar het gesprek over hoe wij eigenlijk kijken. Wat zie je écht? Wat vul je in? En hoe bewust ben je daarvan?

Fijn om te weten overigens: je kunt er beter in worden! Misschien word je geen superherkenner,, maar leren om goed te kijken kunnen we allemaal. Zo schrijft Stefan: “Herhaalde blootstelling aan een bepaalde categorie visuele objecten, gecombineerd met een bepaalde mate van fascinatie, zorgt voor veranderingen in de waarneming die lang bij je zullen blijven.

Kijk aandachtig, oefen en wees bescheiden

De sleutel tot aandachtig kijken is concentratie. In een staat van focus heb je in grote mate een keuze waaraan je je aandacht besteedt. Je aandacht is als het ware een zoeklicht en jij kiest waar je dat op richt. Die concentratie die je hiervoor nodig hebt kun je verbeteren door te trainen. Een van de manieren die we bespraken is: geef je brein een taak.

Luister bijvoorbeeld naar de vogelgeluiden als je wandelt. Tel hoeveel verschillende soorten blauw je ziet tijdens een vergadering. Of bekijk tijdens een treinrit alleen gezichten: wat valt je op in de gezichtsuitdrukkingen van mensen die je voorbij ziet komen? Zulke kleine, gerichte oefeningen helpen om je aandacht te richten, en maken je bewust van je eigen focuspatroon. En zo train je niet alleen je concentratie maar ook je waarneming.

Je waarneming is natuurlijk subjectief. Het beeld waar je naar kijkt is een stuk rijker aan informatie dan je op dat moment waarneemt. Maar: je hebt invloed op je waarneming. Realiseer je dat je elke keer naar één mogelijke interpretatie kijkt . Stel dat je nog eens kijkt, actief, wat zie je dan anders of meer?

Vier visuele vaardigheden 

Stefan onderscheidt vier visuele vaardigheden

1. Zoom in en uit: Stefan gebruikt het zoeklicht als metafoor voor aandacht: ons zoeklicht kan verschillende groottes hebben, afhankelijk van de taak die iemand uitvoert. Denk aan de aap die door het beeld loopt. Of ga maar eens op zoek naar Wally 🙂

2. Stel jezelf de juiste vragen: Idee is dat als je vragen stelt, je de beschikbare informatie ondervraagt. Je voorkomt tunnelvisie. Door te twijfelen aan je interpretatie sta je andere interpretaties toe.

3. Kijk samen: je hebt een eigen kijkstrategie. Zo kijken experts binnen hun domein efficienter dan beginners. Hardop het kijkproces doorlopen kan heel waardevol zijn. Artsen gebruiken deze techniek wel als ze samen naar bijvoorbeeld een scan kijken.

4. Kijk lang: we hebben een reflexfase en een bewuste fase. In de eerste fase wordt onze aandacht bepaald door reflexen die voor iedereen hetzelfde zijn. Zo kijken we naar gezichten en naar afwijkende kleuren en vormen. Kijken we langer, dan komen we in de bewuste fase: dan wordt onze aandacht gedreven door persoonlijke interesse en ervaringen.

Een heel mooi voorbeeld dat Stefan beschrijft is ‘aandachtig kijken’ door artsen. Ze beschrijven eerst alleen wat ze letterlijk zien op een röntgenfoto – pas daarna interpreteren ze, én ze doen dit altijd samen met een ander. Waarom? Omdat je leert van hoe een ander kijkt. Omdat je zelf ook een ‘default’ manier van kijken hebt – en het waardevol is om die onder ogen te zien.

Wat is jouw default-stand als je naar je werk kijkt?

Tot slot – hoe wij dit meenemen in ons werk

Stefan’s boek is een pleidooi voor aandachtiger werken. Niet honderd schilderijen vluchtig bekijken, maar drie goed. En natuurlijk dachten we na over hoe we dit concreet kunnen toepassen in ons werk. Deze ideeën kwamen op:

• Werken met visuele illusies – wat zie jij eigenlijk? En klopt dat wel? Als opwarmertje bij een ontwerpsessie voor een nieuw leertraject. Mensen eerst bewust laten twijfelen aan hun waarneming, om ruimte te maken voor andere perspectieven.

• Stilstaan stimuleren – even pas op de plaats maken, letterlijk of in een leerproces. Stel dat je een flap vol post-its hebt, geef dan iedereen eerst eens 3 minuten kijktijd voordat je gaat clusteren.

• Meer visualiseren – gebruik beelden, schema’s, tekeningen om het denken te ondersteunen. Bij een afbeelding kun je deelnemers vragen eerst heel precies beschrijven wat ze zien (de details), en daarna verkennen wat het grotere verhaal of de context zou kunnen zijn.

• Vertragen – door bijvoorbeeld eerst een grondige observatie of analyse te doen, en pas daarna het gesprek aan te gaan.

• Reflectie aanjagen – met vragen als: “Wat zie je écht? Wat neem je aan? Dit kun je bijvoorbeeld toepassen bij het analyseren van informatie, feedback, interviewopbrengsten.

• Hardop verwoorden wat je ziet – Als je met elkaar een video-opname bekijkt van bijvoorbeeld een teamoverleg, laat dan deelnemers samen kijken en hardop verwoorden wat ze zien.

• Gebruik ‘kijk-samen-kaartjes’: elke deelnemer krijgt een andere focus (houding, interactie, omgeving) en bespreekt daarna zijn observaties. Zo ontstaat een rijker beeld van dezelfde situatie.

Wij vonden het een fijn boek om te lezen! Met veel ingredienten om mee te nemen als trainer of ontwerper. En een mooie meerwaarde om de auteur Stefan bij het gesprek te hebben!

Wil jij ook eens meelezen met een boek? Zelf lezen en een uur online om het op een praktische manier te bespreken. Er staan al twee nieuwe momenten: Donderdag 11 september van 12 tot 13 uur en maandag 8 december van 12 tot 13 uur. Boeken volgen nog! Meld je aan bij Meet-up en je blijft op de hoogte!

Lees het hele artikel