Bloggers

Hoe veranderen de rollen van de docent als gevolg van het gebruik van AI-toepassingen?

Docenten vervullen in hun dagelijks werk verschillende rollen. Martie Slooter onderscheidt zes basisrollen die samen het professionele handelen van de docent beschrijven: de gastheer, de presentator, de didacticus, de pedagoog, de afsluiter en de coach. Deze rollen zijn m.i. aan verandering onderhevig als gevolg van de adoptie van (generatieve) AI-toepassingen. In deze blogpost verken ik een aantal belangrijke veranderingen.

Gisteren heb ik meegewerkt aan een podcast in het kader van het Digitrainer 4.0-project. Ik sprak met Guido van Dijk onder meer over de veranderende rol van de docent. In deze bijdrage sta ik daar uitgebreider bij stil. Ik licht per rol toe wat deze inhoudt, en hoe generatieve AI de invulling ervan verandert.

1. De gastheer/vrouw

In deze rol zorgt de docent ervoor dat lerenden zich welkom, gezien en veilig voelen. Deze rol gaat over nabijheid, betrokkenheid en het creëren van een sfeer waarin leren mogelijk is. Door digitalisering en AI verandert deze rol vooral in de manier waarop contact tot stand komt. Meer digitaal werken, zelfstandig leren en AI-gebruik kunnen leiden tot minder fysieke en sociale interactie. De rol van gastheer vraagt daarom om bewust sociaal handelen: expliciet tijd maken voor contact, groepsvorming stimuleren en alert zijn op signalen van vervreemding. In deze rol is de docent een bewuste bouwer van verbondenheid in een leeromgeving waarin digitale technologie (en AI) een belangrijke rol speelt.

2. De presentator

De presentatorrol draait om het geven van structuur: het helder communiceren van leerdoelen/uitkomsten, uitleggen wat de leerinhoud is, en aangeven hoe leeractiviteiten verlopen. Deze rol verschuift van alleen uitleggen naar duiden en kaderen. Docenten geven veelal via een digitale leeromgeving niet alleen uitleg over de inhoud, maar ook over hoe AI-technologie in het leerproces past. Waarom gebruiken we AI bij deze opdracht? Of waarom juist niet? Wat verwacht ik van jou als lerende? De presentator geeft richting en biedt overzicht in een omgeving waar lerenden al snel zelf gaan ‘klikken, vragen en proberen’.

3. De didacticus

De didacticus helpt lerenden kennis, vaardigheden en een leerhouding te ontwikkelen. Deze rol gaat over het ontwerpen, uitvoeren en begeleiden van leerprocessen. Door generatieve AI wordt de didacticus vooral een ontwerper van betekenisvolle leeractiviteiten. AI-toepassingen kunnen immers uitleg geven, voorbeelden bedenken en zelfs opgaven genereren. De didacticus zorgt ervoor dat het leerproces niet passief wordt, maar dat lerenden actief aan de slag gaan: door zelf te vergelijken, te reflecteren, fouten te analyseren of strategieën te onderbouwen. De docent blijft ook kennisbron: iemand die AI-output kan beoordelen, corrigeren en aanvullen. Docenten worden curator van leerpaden, waarbij zij lerenden begeleiden in het wijs gebruiken van AI-toepassingen, het selecteren van betrouwbare bronnen, het op waarde schatten van gegenereerde output en het structureren van informatie. Het is van belang dat een AI-toepassing niet zomaar kant-en-klare antwoorden levert zonder dat het leerproces wordt doorlopen. De docent heeft ook een vormende rol in wat geldt als betrouwbare, valide of moreel verantwoorde informatie. Wat is het verschil tussen een feit, een mening en een bronloze bewering? Hoe kun je als lerende controleren of de informatie die AI levert ergens op gebaseerd is?
Verder ontwerpt de docent als didacticus didactische strategieën ten behoeve van bewust en doordacht omgaan met AI-tools. Werkvormen waarin ‘AI’ gemakkelijk het werk overneemt moeten worden heroverwogen. Tegelijk biedt AI kansen voor adaptieve ondersteuning door hints en feedback op maat, mits bewust aangestuurd door de docent. Tenslotte wordt metacognitie belangrijker. AI-toepassingen nemen bepaalde cognitieve taken (deels) over, maar niet de ontwikkeling van intrinsieke leerhouding. Docenten krijgen grotere verantwoordelijkheid om lerenden bewust te maken van hun AI-gebruik en kritische reflectie op hun denken te stimuleren.

4. De pedagoog

De pedagoog bewaakt het sociaal-emotionele klimaat. Deze rol draait om veiligheid, vertrouwen, rechtvaardigheid en aandacht voor de ontwikkeling van de lerende als persoon. De opkomst van AI verandert niet wat een pedagoog moet doen, maar wel de context waarin dat gebeurt. AI-gebruik kan leiden tot meer onzekerheid (bijvoorbeeld: “Is mijn antwoord wel goed genoeg vergeleken met AI?”), tot ongelijkheid (niet iedereen weet hoe je AI verantwoord inzet), en tot ethische vragen (“Mag ik dit wel zo gebruiken?”). De pedagoog helpt lerenden om met die gevoelens en vragen om te gaan. Dat vraagt om een veilige ruimte voor twijfel, fouten, en het zoeken naar je eigen positie in een wereld waarin technologie steeds meer verweven raakt met wie je bent en hoe je leert. De docent als pedagoog krijgt te maken met de taak om moreel kompas en zelfvertrouwen te helpen ontwikkelen door de dialoog aan te gaan, door persoonlijke reflectie te stimuleren en door als rolmodel te laten zien hoe je zelf omgaat met technologie, onzekerheid en keuzes.

5. De afsluiter

In deze rol rondt de docent het leerproces af. De afsluiter vraagt: Wat heb je geleerd? En hoe heb je dat geleerd? Die laatste vraag helpt lerenden om te leren leren. AI maakt deze reflectie nóg belangrijker. Niet alleen de leerinhoud, maar ook het leerproces vraagt aandacht: Heb je AI gebruikt? Waarvoor precies? Wat heb je zelf gedaan, en wat heb je overgenomen? De afsluiter helpt lerenden om kritisch te kijken naar hun eigen strategieën en om te begrijpen wat bewust leren betekent in een tijd van slimme tools. De afsluiter wordt dus ook begeleider van reflectie op het leerproces en technologiegebruik.

6. De coach

De coachrol verbindt alle eerdere rollen. Hier draait het om maatwerk, begeleiding en individuele ondersteuning. De coach helpt lerenden doelen stellen, reflecteren en eigen keuzes maken. Generatieve AI-toepassingen lijken maatwerk makkelijker te maken, maar stellen ook nieuwe eisen. Niet alles wat aangepast is, is ook pedagogisch verantwoord. De coach ondersteunt bij het ontwikkelen van zelfregie en AI-vloeiendheid: leren omgaan met keuzemogelijkheden, verantwoording afleggen over het gebruik van AI, en leren vertrouwen op je eigen leerproces. Daarbij blijft de menselijke relatie cruciaal. De coach is degene die contact houdt, richting geeft en het leren menselijk houdt in een steeds technologischer omgeving.

De zes rollen van Martie Slooter krijgen in tijden van AI een nieuwe lading. De essentie verandert niet, maar de invulling vraagt om bewuste keuzes, nieuwe bekwaamheden en tijd voor reflectie. AI-toepassingen kunnen voor verschillende taken worden gebruikt. Tegelijkertijd wordt de invulling van docentrollen anders. Het is m.i. evident dat dit vraagt om docenten die AI-vloeiend zijn, en om de nodige voorbereiding, tijd en energie.

Nota bene:

Ter voorbereiding op de podcast heb ik over dit onderwerp een gesprek gevoerd met ChatGPT 4o. Ik heb ChatGPT gevraagd:

Kun je doen alsof je een zeer ervaren lerarenopleider bent met veel verstand van digitalisering (inclusief AI) en een goed zicht op de impact van digitalisering op het beroep van een docent?

Vervolgens heb ik Perplexity gebruikt om rollen van docenten te beschrijven. Ik stuitte daarbij op het onderscheid van Martie Slooter bij Leraar24.

Een voorbeeld vraag aan ChatGPT 4o was:

Een docent heeft meerdere rollen. Eén van de rollen is die van didacticus. In deze rol werkt de docent aan het aanleren van kennis, vaardigheden en een goede leerhouding. In hoeverre verandert deze rol als gevolg van digitalisering, en dan met name als gevolg van (generatieve) AI?

Op basis van de conversatie heb ik ChatGPT gevraagd een artikel te schrijven. De inhoud heb ik gecheckt en aangepast. Hierboven vind je het resultaat.

Mijn bronnen over (generatieve) artificiële intelligentie

Deze pagina bevat al mijn bijdragen over (generatieve) artificiële intelligentie, zoals ChatGPT.

The post Hoe veranderen de rollen van de docent als gevolg van het gebruik van AI-toepassingen? first appeared on WilfredRubens.com over leren en ICT.
Lees het hele artikel