Kerst en Verlichting
Moet technologie accentueren wat de mensen onderscheidt of juist wat hen verbindt? Die gedachte komt in de donker dagen voor Kerst bij mij op. En die gedachte heeft alles te maken met e-learning, want e-learning lijkt vooral te gaan over eigen tijd, eigen tempo en eigen plaats. e-Learning gaat daarmee vooral over individualiseren, over het ondersteunen van wat mensen (onder)scheidt. Maar ligt de kracht van de technologie in het scheiden of juist in het bij elkaar brengen van mensen? Daar moest ik ook aan denken, toen ik op 1 november in de Volkskrant onder de kop "Uit de weg of ik schiet!" een artikel las van Peter Giesen. Nu gaat het artikel van Giesen niet over e-learning, maar zijn verhaal voedde wel onderstaande kerstgedachte.
Laat ik eerst het Volkskrant-artikel kort samenvatten, waarbij ik de auteur ongetwijfeld tekort doe. Geïnteresseerde lezers kunnen het artikel overigens voor 1 euro 15 bij de Volkskrant downloaden (www.volkskrant.nl). Giesen stelt dat de samenleving in toenemende mate individualiseert, in zijn ogen een (logisch) gevolg van de Verlichting. De Verlichting is verantwoordelijk voor het idee van de maakbaarheid van de samenleving en het idee van de individuele vrijheid. Aanvankelijk lag het accent vooral op de maakbaarheid van de samenleving. Maar onder invloed van de Tweede Wereldoorlog hebben de collectieve ideologieën afgedaan en verschuift het accent van de maakbaarheid van de samenleving als geheel naar de maakbaarheid van het individu. Een individu dat zich staande moet houden in een maatschappij die competitief is en waarin van mondige en zelfbewuste mensen wordt verwacht dat ze werken aan en opkomen voor hun eigen kansen en mogelijkheden.
e-Learning lijkt in te spelen op deze behoefte aan persoonlijke ontplooiing en belooft - in de traditie van het Verlichtingsdenken - succes als je maar hard genoeg je best doet. Maar Giesen merkt terecht op dat het leven niet altijd maakbaar is: "Niet alleen omdat het daar simpelweg te complex voor is, maar ook omdat een competitieve samenleving noodzakelijkerwijs verliezers kent". Giesen plaats zijn beschouwing in het licht van het toenemende geweld in de samenleving: "Geweld is de keerzijde van een assertieve levensstijl, van de individuele vrijheid die wij het hoogst achten", besluit hij zijn artikel.
Moeten we met technologie, moeten we met e-learning die individualisering voeden, of moeten we technologie en e-learning juist gebruiken om mensen te verbinden? Mooie voorbeelden van het verbinden van mensen zijn te lezen in het boek "How People Learn" (Bransford e.a.), zoals de e-learning-omgeving waarin kinderen over de hele wereld dagelijks meteorologische gegevens van hun omgeving invoeren in een gezamenlijk gegevensbestand. Op die gegevens kunnen de kinderen - nieuwsgierig geworden door de verschillen in bijvoorbeeld regenval en zonneschijn - statistische bewerkingen loslaten, waardoor ze spelenderwijs - en in hoge mate gemotiveerd - niet alleen werken aan rekenkundige, wiskundige en statistische kennis en vaardigheden, maar ook aan kennis van en begrip voor de leefomgeving van anderen.
Zouden we zoiets ook niet kunnen opzetten voor culturele verschillen? Kinderen zijn van nature nieuwsgierig, hebben nog veel minder de (voor)oordelen die zo kenmerkend zijn voor veel volwassenen. Kinderen willen weten waarom iemand een maandlang overdag niet eet, willen weten waarom een meisje een hoofddoek draagt. En als het waar is dat angst en veroordeling voortkomen uit het niet-kennen, dan ligt de basis van samenleven en integreren in het openstaan voor en kennen van elkaars ideeën en gebruiken. Als dat zo is, dan moet je techniek niet gebruiken om mensen te scheiden, maar moet techniek mensen met elkaar in verbinding brengen. Mooie gedachte toch, zo vlak voor Kerst?
Misschien komt het overigens vanzelf wel goed. Hoeven we helemaal niet pessimistisch te zijn. Zijn de huidige ideeën over de inzet van technologie een weerspiegeling van de ideeën en gedachten van een generatie die groot werd in of vlak na de jaren zestig, jaren waarin de vrijheid van het individu bijna letterlijk werd bevochten. Die geruststellende gedachte kreeg ik na het lezen van de Computable van 12 december, waarin de uitkomsten zijn te lezen van een onderzoek van de Nationale Kinderkrant. De krant liet de internet-activiteiten van ouderen en jongeren onderzoeken. En wat blijkt? Ouderen houden zich vooral bezig met informatie opzoeken, e-mailen en internet-bankieren (in volgorde van belangrijkheid). Jongeren daarentegen spelen spelletjes, chatten en e-mailen. Bij de oudere generatie overheersen dus de solitaire activiteiten (informatie zoeken en internet-bankieren), bij de jongeren overheersen de sociale activiteiten (chatten en e-mailen). En als je weet dat spelletjes steeds vaker samen via het internet worden gespeeld, dan wordt het verschil nog duidelijker. Je kunt dan ook concluderen dat de oude generatie vooral de I van ICT gebruikt: het zoeken van informatie. De nieuwe generatie gebruikt vooral de C: technologie als middel om te communiceren.
De tegenwoordige scholier, die van school naar huis fiets, denkt helemaal niet: 'Zo, en nu lekker in mijn eigen tijd en tempo en op mijn eigen plaats werken aan mijn individuele ontplooiing?' Welnee, die scholier slaat meteen aan het sms-en en chatten, het liefst met meerdere leerlingen en vriendjes tegelijk. Die zoekt niet de individualiteit, die zoekt het contact met anderen. Dat lijkt mij een troostrijke kerstgedachte. Het komt allemaal wel goed. Het wachten is op de volgende generatie, een generatie die technologie veel natuurlijker integreert in haar sociale contacten en activiteiten, dan de generatie die haar heeft grootgebracht.
Harm Weistra